«Արդեն քսան տարի է, որ մեր աչքի առջև կործանվում է հայրենիքը»

«Իրատես de facto»-ի հյուրն է գրող, հրապարակախոս ԴԱՎԻԹ ՄԿՐ-ՍԱՐԳՍՅԱՆԸ:

-Նախ, շնորհավորում եմ Ձեզ Ամանորի և Սուրբ ծննդյան առթիվ և մաղթում կարևոր ձեռքբերումներ 2013-ին: Վերջերս տպագրված Ձեր «Երկվություն» վիպակին առնչվող հարցերի շուրջ պետք է խոսենք հիմնականում: Ինչպե՞ս է ծնվել այս ստեղծագործությունը, ի՞նչ սկզբունքով եք աշխատել գրքի վրա:
-Շատ դժվար եմ գրել: Երբեմն մտածում էի` արժե՞ այդքան անկեղծանալ: Հետո մտածում էի` իսկ ինչո՞ւ չարժե: Թող իմանան, որ ժողովուրդը տեսնում-հասկանում է իր շուրջը կատարվող ամեն ինչ, դրա մասին իր կարծիքն ունի: Բոլորիս մեջ են այն կասկածները, երկվությունները, որոնք տեղ են գտել իմ գրքում: Անկախությունը մեզ հեշտ չի տրվել, մեծ զոհերի, զրկանքների գնով է տրվել: ՈՒ ես այդ ամենը վերապրելով եմ գրել վիպակը: Իմ հերոսը Եռաբլուր պանթեոնում միտք է արտահայտում, որ այնտեղ գտնվող տղաները չեն մահացել, նրանք ննջեցյալներ են, որ վաղվա սերունդը նրանց ուժն իր մեջ ունենալով է կռվելու, եթե հարկ լինի:
-Նաև այսպիսի միտք է արտահայտում. «Իմ ընկերները պատվով նահատակվեցին, ես ապրում եմ անպատիվ»:
-Այդպես է, որովհետև նահատակվածները չտեսան այն ամենը, ինչի միջով հետո անցան ապրողները, մեր ժողովուրդը: Մեր ծնողներն այսպիսի՞ երկիր էին մեզ թողել: Ո՞Ւր էին էս մանր-մունր խուլիգանները, որ այսօր տնօրինում են մեր կյանքը:
-Կարծիք եք հայտնում, թե համաշխարհային ջրհեղեղի անհրաժեշտություն այլևս չկա, որովհետև մարդն իր անհեթեթ վարքով կործանարար փոթորկի է վերածվել, որն սպառնում է մեր մոլորակին, բնությանն ու հենց ինքն իրեն: Այդօրինակ իրողությունները մարդո՞ւ կամքով են պայմանավորված, թե՞ տիեզերական, վերերկրային ուժերի:
-Մարդ արարածը չի կարող հրաժարվել առաջընթացից, զարգացումներից: Այն ամենը, ինչ կատարվում է, անխուսափելի է:
-Անդրադառնում եք արտագաղթի թեմային, երկմտում գնացածների վերադառնալ-չվերադառնալու հարցի շուրջ ու, ի վերջո, Ձեր հերոսին կանգնեցնում եք դաժան փաստի առջև. հայրենիքից մեկնելու, իրենց ապագան դրսում կառուցելու ծրագիրն ունեն նաև իր երեխաները: Սա` գրքում: Իսկ իրական կյանքում ինչպե՞ս եք արձագանքում այս տագնապալի երևույթին:
-Իմ անձնական մոտեցմամբ միշտ եղել եմ դեմ երկրից դուրս գալուն: Շատ կտրուկ եմ հակադրվել արտագաղթի երևույթին: Բայց մի օր իմ երեխաներն էլ որոշեցին գնալ դուրս, աշխատել: Եվ քանի որ տղաներս չէին համարձակվում այդ մասին ինձ հետ խոսել, աղջկաս կանգնեցրին իմ դեմ:
-Փաստորեն, Ձեր գրքում նկարագրվող այդ պատմությունն անձնական կյանքից վերցված օրինա՞կ է:
-Այո: Եվ ես արդեն այն վստահությունը չունեի, որ ձեռքս խփեի սեղանին ու արգելեի: Մարդն ուզում է ապրել, արժանապատվորե՛ն ապրել: Ի՞նչ անես:
-Բայց նույն այդ մարդը` Ձեր հերոս Խաչոն, իր բոլոր տարակարծություններով, դրության տերերի հանդեպ ողջ անհանդուրժողականությամբ հանդերձ, համոզված է. «Չէ՛, էլի մենք ենք պաշտպանելու մեր հողը, մենք նրանց հավասարվել չենք կարող»: Ըստ Ձեզ` ո՞վ է այս երկրի, այս հողի պաշտպանը:
-Ժողովո՛ւրդը: Էն ժողովուրդը, որի նկատմամբ դաժանաբար են վարվում: Բայց և կա այն փաստը, որ ժողովուրդն այսօր իր հայրենիքը չի սիրում: Սահմանամերձ գյուղերում արդեն բնակիչ չունենք: Մարդը չի սիրում իր իշխանությանը, իր ղեկավարին: Անվերջ ճոճվում է, երկվությունների մեջ է: Ո՞րն է ճիշտ, ո՞րը` սխալ: Ինքն էլ չունի այս հարցի պատասխանը: Չգիտի` արտաքին ու ներքին մարտահրավերներին ինչպես պետք է դիմագրավել: Արդեն քսան տարի է, որ մեր աչքի առջև կործանվում է հայրենիքը: Հազարամյակներով սար ենք բարձրացել, հիմա միանգամից գահավիժում ենք: Եվ սա անողը ո՛չ թուրքն է, ո՛չ ռուսը, ո՛չ ամերիկացին, մենք ենք` հայերս: Ե՞րբ պիտի մենք հայերով լավ լինենք միմյանց հետ: Հերիք չէ՞ արևմտամետ, եվրոպամետ, ռուսամետ ու չգիտես ինչամետ լինենք: Ե՞րբ պիտի դաստիարակվի այն ղեկավարը, այն վարչարարը, այն չինովնիկը, որը պիտի հասկանա, որ ինքն առաջին հերթին իր հայրենիքի զինվորն է, հետո նոր ընտանիքի հայր է, պաշտոնյա է կամ այլ բան:
-Դուք մեզ համարում եք ռուսամետ, արևմտամետ, այլամետ: Բայց կան դասական ճշմարտություններ, որոնք ամրագրված են մեր գրավոր ժառանգության մեջ: Դերենիկ Դեմիրճյանն իր «Հայը» էսսեում գրել է. «Հայի օրիենտացիան բացակայի օրիենտացիան է»: Համաձայն չե՞ք:
-Հայը հայամետ էլ չէ: Իր երկրում նա իր կյանքի տերը չէ: Մարդու հոգին և մարմինը պիտի միասին ապրեն, միասին ծերանան: Եթե ես ֆիզիկապես երիտասարդ չեմ, բայց հոգեպես երիտասարդ եմ, դա ինձ կսպանի: Ես չեմ կարող ծեր մարմնով ապրել տասնութ տարեկանի կենցաղով, մտածողությամբ: Նույնպիսի դժբախտություն է, երբ հիվանդ է մարդու հոգին, բայց առողջ է մարմինը: Մարդն այդ դեպքում ինքն իր մեջ չի տեղավորվում:
-Ձեր մտավորական, մշակութաբան հերոսը մահանում է, և գիրքն ավարտվում է այսպիսի մտքով. «Այս աշխարհում ոչինչ չէր փոխվել, պարզապես անհանգիստ մի մտավորական հող էր` հող դարձավ»: Փաստորեն, Դուք այս երկրի հողը մտավորականի՞ն եք համարում:
-Ո՛չ, ժողովրդին, գյուղացուն, հայ գյուղացուն: Մեր գյուղացուն մենք դարձրել ենք չարքաշ մի արարած: Ես գրքում նկարագրել եմ, թե ինչպես Թալինի ճանապարհին մի թիկնեղ, ուժեղ երիտասարդ մանուշակ էր վաճառում: Դա իրական դեպք է: Ես մեքենաս կանգնեցրել, լաց էի լինում: Ինչո՞ւ պիտի այդպիսի երիտասարդը անելիք չունենա:

-Այն կարծիքին եք, որ մեր աքիլլեսյան գարշապարը հենց մենք ինքնե՞րս ենք:
-Մեզ հարվածել են մեր մեջ եղած դավաճանությունը, թշնամությունը, ագահությունը: Հիշենք մեր Կարինի պատմությունը: Ռուսները ոտքները չքաշած, հայերն արդեն եղածը վաճառում էին թուրքերին: Այն թուրքերին, որոնք հետո պիտի իրենց մորթեին: Հոգևորականներին խնդրում էին թույլ տալ վաճառել վանքի ոսկին ու պաշտպանվելու համար զենք գնել: Թույլ չէին տալիս: Էսօր վանքն էլ չկա, հոգևորականն էլ չկա, շինականն էլ չկա, ոսկին էլ չկա:
-Պատմությունը վկայում է, որ մենք միայն այսօր չենք այդպիսին, ճակատագրական գրեթե բոլոր իրավիճակներում էլ, մեծ հաշվով, ինքներս ենք մեզ հարվածել: Բայց և կանք, գոյատևել ենք: Ինչի՞ հաշվին:
-Լծի տակ ենք եղել: Հիմա լծի տակ չենք, ուժերի բախման կետում ենք: Հենց անկախություն ունեցանք, սկսեցինք գնալ, թափառել աշխարհով մեկ: ՈՒ էսպես էլ կործանվում ենք: Մոռացել ենք, թե որն է ազգայինը, որը` անձնականը: Մարդու մեջ տրամաբանական շերտեր պետք է լինեն, առաջ գնալու ծրագիր: Կառավարության որևէ անդամ կարո՞ղ է մեզ ասել, թե ուր ենք գնում: Ի՞նչ ունենք այսօր, ի՞նչ ենք անելու տասը տարի հետո: Ինչպե՞ս է ինքը տեսնում մեր երկրի, մեր ժողովրդի ապագան: Միգրացիայով զբաղվող պատասխանատու պաշտոնյան` Գագիկ Եգանյանը, հայտարարում է` մեր շենքից ոչ մի մարդ չի գնացել: Է՜, ձեր շենքում քո բարեկամներն են գուցե ապրում: Բոլորով շենքը գնել-ապրում եք: Դա չափանի՞շ է: Միգրացիայով զբաղվողը պիտի այդ երևույթի հետ կապված բոլոր մանրամասներին խորապես տիրապետի, իմանա, թե քանիսն են գնացել, որ երկիր են գնացել, ինչով են զբաղվում դրսում: Այսօրվա ղեկավարներն ամեն ինչ իրենց համար են անում, մտածում են, որ ամեն բան իրենցն է: Մեր երեխեքն իրավունք չունեն նույնիսկ նորմալ աշխատանք ունենալու: Այդ մենաշնորհն էլ է իրենցը: Իսկ մեր երեխաների ուզածը մեծ բան չէ: ՈՒզում են արժանապատվորեն աշխատել և ապրել իրենց երկրում:
-Ձեր հերոսի հոր շուրթերով հնչում է այն ճշմարտությունը, որ անհնար է միաժամանակ լավ ապրել և ճիշտ ապրել: Մեր այսօրվա ղեկավարները երկու տարբերակից ո՞րն են նախընտրում, ըստ Ձեզ:
-Եթե մեր երկրի ղեկավարներից մեկը Չինաստանում բաղնիքի խալաթ է գողանում, մյուսը` հյուրանոցի կոշիկ, էլ ի՞նչ ասես: Գենետիկորեն չքավոր են այսօրվա ղեկավարները, իրենց չտես բոշաների պես են պահում: Մեզ պետք է, որ երկրի ղեկավարները լինեն մտավորականներ, ազնվականներ, որ երկրի խաչը վերցնեն իրենց վրա ու տանեն: Իմ հերոսի անունը` Խաչո, ես պատահաբար չեմ ընտրել: Նա է այն մարդը, որը կրում է երկրի, ազգի խաչը:

-Խորհրդարանական վերջին ընտրություններում ցանկանում էիք ԱԺ պատգամավորի խաչը վերցնել Ձեզ վրա: Պատկերացնո՞ւմ եք Ձեր գործունեությունը մականունավոր երեսփոխանների հետ միևնույն հարթության վրա:
-Չեմ պատկերացնում: Այդպիսիք չպիտի լինեին Ազգային ժողովում: Ես ուզում էի լինել պատգամավոր և կանգնել Արծվիկ Մինասյանի կողքին: Ես ուզում էի տեղաշարժերի հասնել գիտական, մշակութային կյանքում: Այսօր մենք ունենք նախարարություններ, որտեղ մշակույթից բոլորովին անտեղյակ են: Բայց մարդիկ քաղծառայության գծով ինչ-որ քննություններ են հանձնել ու դարձել պետական պաշտոնյա: Դուք պատկերացնո՞ւմ եք, որ ասենք, Վիգեն Չալդրանյանը քննություն հանձնի ավելացված արժեքի հարկի կամ տնտեսական աճի տվյալների վերաբերյալ: Իհարկե` ո՛չ: Հետևաբար, Վիգենին ու նրա նման մարդկանց չեն նշանակում պետական բարձր պաշտոններում, նշանակում են այն մարդկանց, ովքեր ունեն քաղծառայողի պահանջվող գիտելիքները: Դրա համար էլ սա է մեր վիճակը: Մարդիկ մշակույթ են տնօրինում` Երվանդ Քոչարին չտարբերելով Հրաչյա Քոչարից: Արի ու սրանց բացատրիր, որ իրենցից հետո էլ են մարդիկ գալու, աշխատելու, որ աշխարհի վերջը չէ, որ կարելի է մի քիչ պակաս ուտել, որ իրենցից հետո ջրհեղեղ չի լինելու:
-Րաֆֆի Հովհաննիսյանն իր վերջին ելույթներից մեկում ասաց, թե Հայաստանի ապագա ղեկավարությունը պետք է լինի «ճարպազերծված»: Դուք պատկերացնո՞ւմ եք նման բան մեզանում:
-Չեմ պատկերացնում: Բայց և չէի պատկերացնում այն, ինչ կատարվում է հիմա: Չէի պատկերացնում, որ հայ պաշտոնյաները կարող են այսքան դաժան լինել սեփական ժողովրդի նկատմամբ, որ նախարարը կարող է մատ թափ տալով խոսել ժողովրդի հետ: Ո՞վ է դրանց նման իրավունք տվել: Նրանք պիտի ծառայեն ժողովրդին: Պիտի ծառայեն, որ տեր դառնան: Առանց ծառայելու չեն կարող տեր դառնալ: ՈՒ այդ ամենի հեղինակը մենք ենք: Մենք կարող ենք հերոսին միանգամից ստորացնել, բանտարկել, խլել նրանից ամեն բան: Սրբություն չկա: ՈՒ նույն կերպ կարող ենք ամենաստորին բարձրացնել, դնել պատվանդանին: Մտավորականին, գիտնականին վաթսուն հազար դրամ աշխատավարձ են տալիս: Ինչպե՞ս ապրի: Սա ի՞նչ արհամարհանք է: Մեր հիմնարկության հարևանությամբ մարմնավաճառներ են հավաքվում, մեկ ժամվա մեջ են այդ գումարը վաստակում: Ինչո՞ւ է մտավորականն այս աստիճանի ստորացված մեր երկրում: Մարդուն զոռով ուզում են մտավորականի գրասեղանից քշել դեպի վաճառասեղանները: Ո՛չ մտավորականն է էսօր մեր ղեկավարներին պետք, ո՛չ արտադրողը: Խելոք մարդն այստեղ պետք չէ՞: Սրանք հարցեր են, որոնց պատասխանները պիտի ղեկավարությունը տա: Բայց չի տալիս:

Զրույցը վարեց

Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Անհամբեր ու սիրով եմ սպասում իր հերթական գրին, ես էդ գրի մշտամնա ընթերցողն եմ
• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»

Մեկնաբանություններ